Bliksem fotograferen, hoe doe je dat?

Mensen die mij een beetje kennen en/of volgen via Twitter, weten dat ik 'een peu nerveu word' als er storm / slecht weer nadert. Niet dat ik daar nu zo bang voor ben, maar ik vind 'mooi weer' altijd maar saai en zet liever een goed gevulde wolkenlucht en/of wat mooie bliksemschichten op de kiek. De drang om het 'slechte' weer vast te leggen gaat zelfs zo ver dat mijn dak compleet bezaaid is met weerinstrumenten. Ik heb er zelfs een eigen weer-site aan overgehouden die de waardes van mijn weerstation toont (www.meteohoekvanholland.nl). Mijn interesse ligt ook niet bij het kunnen voorspellen van het weer, ik vind het gewoon leuk om de extremen die er in mijn woonomgeving  optreden vast te leggen en dat dan aan iedereen te kunnen vertellen. Wetende dat dit vaak bij hen het ene oor ingaat en... Als de dakpannen door mijn veranda vliegen, wil ik ook weten hoe hard het dan heeft gewaaid. Zo is het ook met onweer, met mijn eigen bliksemdetector (nee geen grapje!) weet ik precies hoeveel het heeft 'gebliksemd' en waar de inslagen zijn geweest. Dat laatste is best interessant, omdat ik voor de volgende fotosessie dan een beetje weet waar de bliksem vaak inslaat. Want vaak zijn bijvoorbeeld hoge torens en gebouwen favoriet bij Thor. Bij mijn laatste bliksemse sessie kreeg ik (via via) wat vragen over mijn bliksemfoto (zie onder) welke ik in de achtertuin van mijn broertje heb 'geschoten'. De foto werd door Helga van Leur geciteerd op Twitter en dat is voor mannetjes met een fetisj voor slecht weer (en fotografie) m.i. het hoogst haalbare. Punt. Vind IK dan :-)

Waarschuwing vooraf

Ik denk dat ik niemand hoef uit te leggen dat onweer levensgevaarlijk is. Er zijn maar weinig plekken waar je tijdens een donderbui veilig bent. Het is niet te voorspellen waar de bliksem de aarde eventueel raakt. Doorgaans worden een huis en een auto als veilig genoemd, omdat je je dan in een zogenoemde 'kooi van Faraday' (Wiki) bevindt. Foto's nemen midden op een weiland, of schuilend onder een boom of een afdakje, kun je eigenlijk als een extreme vorm van Russisch Roulette beschouwen. Het gaat misschien 9 keer goed, maar dan... Afijn, foto's nemen van onweer n.a.v. dit artikel doe je uiteraard op geheel eigen risico!

Wel nu, hoe is je camera die fraaie bliksemschicht te snel af?

Het antwoord is NIET. Althans, niet door simpelweg te wachten en te schieten zodra je de bliksem ziet. Bliksem is namelijk razendsnel. De ontlading zelf bereikt 'de andere kant' met een gemiddelde snelheid van 60.000 km per seconde. De duur van een enkele bliksem is gemiddeld 0,0002 sec. Verschillende bliksems die vrijwel op hetzelfde moment hetzelfde pad volgen zijn gezamenlijk wat langer te zien, echter doorgaans maximaal een seconde. Als je een bliksem met het oog waarneemt, blijft de flits nog wel zichtbaar doordat het felle licht even 'in je ogen is gebrand', zoals je dat ook hebt nadat je naar een felle lamp hebt gekeken. Het lijkt dus langer te duren. Maar nog snel even je camera afvuren? Vergeet het maar. De gemiddelde reactiesnelheid van een mens is 1 seconde, dus de kans dat je dat lukt is heel klein.

Sluitertijd is het geheim

De truc is om dat licht niet alleen in je ogen, maar ook op je camera-sensor te 'branden'. Normaal gesproken, met bijvoorbeeld de automatische instelling, zal je camera overdag de sluiter maar een zoveelste deel van een seconde openzetten. Dit is ruim voldoende voor je sensor om het binnenkomende licht vast te leggen. Maak je echter 's-avonds een foto waarbij niet al teveel omgevingslicht is, dan zal je merken dat je camera (mits op één van de (semi-) automatische instellingen ingesteld) de sluiter langer openzet. Je hoort de camera als het ware even 'twijfelen'. De sensor heeft meer tijd nodig om te 'zien' wat er zich in de schemering bevindt. Stap je zelf van het ene op het andere moment in een donkere ruimte, dan zullen jouw ogen ook even de tijd nodig hebben om de omgeving waar te nemen. Als we er nu voor zorgen dat de camera 'langer' naar de omgeving kan kijken voordat het de foto opslaat, dan heb je dus ook meer kans dat het felle licht van een toevallige bliksem (welke niet is te voorspellen!) op je sensor wordt gebrand. Dit bereik je door je camera (o.a.) op de manual (meestal 'M' genoemd) stand te zetten. Je zult zelf even in de handleiding van je camera moeten opzoeken hoe je dit doet, dit verschilt per merk en type. Bij veel camera's is het maximaal aantal seconden dat je camera de sluiter open kunt houden 30 seconden. Bij een beetje actieve onweersbui heb je dan dikke kans dat er in die halve minuut wel een bliksem in het zichtveld van je camera valt. Hoe meer zicht, hoe meer kans. Als het onweer dichtbij is, wat meestal de fraaiste foto's oplevert, kun je dus beter een groothoeklens gebruiken dan een zoomlens. Wil je de lens langer openen, bijvoorbeeld om meerdere ontladingen in 1 beeld te vangen, dan kun je op de meer advanced camera's voor de zogenoemde Bulb-modus kiezen. Je houdt de afstandsbediening ingedrukt totdat je de juiste bliksem te pakken hebt en laat weer los. Zo kun je dus heel lang 'doorlichten' en heb je een grotere 'pakkans'. Je voorkomt ook dat in de tijd na de treffer nog storend (ander) licht op de foto wordt vastgelegd (bijvoorbeeld een voorbij razende auto). 

Onweer overdag

Bliksems bij daglicht fotograferen is veel moeilijker dan wanneer het aardedonker is. Bij een lange sluitertijd zullen je foto's al snel overbelicht zijn. Ook wanneer je het diafragma helemaal dichtzet, kom je vaak niet verder dan enkele seconden belichtingstijd. Een manier om die tijd toch te verlengen, is het gebruiken van een filter die je op de lens schroeft. Ze zijn in diverse maten en sterktes verkrijgbaar. Ik gebruik zelf filters van Lee. De 'Big stopper' heeft een extreme filterwaarde waarbij 10 'stops' wordt onderbelicht. Hiermee kun je dus hele lange sluitertijden behalen. Ik gebruik deze filter vaak voor het fotograferen van de zee of wolken, je kunt deze hiermee als het ware 'bevriezen' wat een geweldig mooi effect geeft aan de foto. Voor bliksemfotografie blijkt de filter toch meestal wat te extreem.

Beweging

Het nadeel van zo'n lange sluitertijd is echter dat elke beweging van je camera zichtbaar wordt op de foto. De sensor neemt eigenlijk een filmpje op in die 30 seconden, maar kan deze echter nooit afspelen. De camera maakt er gewoonweg 1 plat beeld van. Raast er een auto door je beeld, dan zie je dit vaak als 1 lange lichtstreep op je foto terug. Dit geeft soms een leuk effect. Voor scherpe foto's zal de camera dus stil moeten liggen. Als je zelf niet over een camera-statief beschikt, dan kun je de camera op een stevige ondergrond plaatsen. Een muurtje, je auto, een steen, et cetera. Een 'hittepittenzak' van de drogist werkt ook prima en is een fractie van wat een solide statief kost. Met een statief ben je echter veel vrijer in het kiezen van een mooie locatie. Een mooie locatie voor een landschapsfoto (want dat wordt het vaak automatisch als je bliksem fotografeert), vind ik een plek waar je 'ver' kunt kijken, een interessant object in de voorgrond hebt en het landschap zgn. 'invoerende lijnen' kent. Denk bij dit laatste aan bijvoorbeeld een pad of een bomenrij die van voor naar achter in het landschap lijkt te verdwijnen. Dit vormen hulpmiddelen om later de ogen van de kijker door de foto heen te voeren. Het menselijk oog vindt een 'platte' foto namelijk maar (onbewust) saai. Kortom, voor de beste resultaten investeer je in een statief. Ook het indrukken van de knop op je camera kan beweging in je foto veroorzaken. Het makkelijkste is dan om een afstandsbediening te gebruiken (een eenvoudig exemplaar kost vaak maar een tientje of twee). Heb je dit niet, dan kun je ook de meestal wel beschikbare timer op je camera gebruiken. De 'selfie-modus' noem ik het maar. Stel deze bijvoorbeeld in op 2 seconden en je camera heeft ruimschoots de tijd om 'tot rust te komen' voordat het de foto maakt.

Diafragma

In Nederland heb je vaak te maken met omgevingslicht of ook wel lichtvervuiling genoemd. Behalve op plekken als de Veluwe, of op een van de Waddeneilanden, heb je hier vaak mee te maken. Bliksemt het net boven je woonplaats en is het daar door de straat- en gebouwenverlichting toch al behoorlijk licht, dan krijg je met een sluitertijd van 30 seconden al snel een overbelichte foto. Er komt te lang en te veel licht op je sensor. Zorg er dan voor dat in ieder geval je ISO-waarde (elektronische lichtversterking op je camera) is ingesteld op de laagste stand, vaak 100. Vervolgens kun je je lens ook meer 'dicht' zetten door het diafragmagetal op te schroeven. Door middel van een lamellensysteem wordt het gaatje in de lens waar doorheen de sensor kijkt kleiner. F2.8 is bijvoorbeeld een lage waarde (lens staat open) en F22 is een extreem hoge waarde (lens is bijna dicht). Minder licht doorlaten betekent minder snel een overbelichte foto. Tevens krijgen foto's hierdoor een grotere scherptediepte. Dat wil zeggen, een groter gebied in de foto, van voor naar achter gezien, wordt scherper. Een te hoog diafragma werkt echter ook weer niet, je foto raakt dan mogelijk onderbelicht. Het is een beetje trial en error. Voor landschapsfotografie algemeen wordt vaak het 'magische' getal F11 genoemd. Dit is wat ik in de praktijk dan ook meestal gebruik. Het hoeft echter niet.

Schieten maar

Staat je camera stevig? Sluitertijd ingesteld op zo'n 30 sec? Diafragma afgestemd op het omgevingslicht? ISO lekker laag? Schieten maar! Doe dit vele malen achter elkaar zodat je een groot tijdsvenster beslaat, zo heb je de meeste kans een mooie bliksem te fotograferen.

Nabewerking

Omdat je vooraf nauwelijks een idee hebt in welke mate de foto is onder- of overbelicht, ontkom je er niet aan je foto enigszins te corrigeren in een programma als Photoshop of Lightroom. Het voert te ver om in deze tutorial te beschrijven hoe je dergelijke software gebruikt, maar over het algemeen zal je een beetje moeten 'spelen' met de belichting, witbalans, contrast en scherpte. Zo springt je bliksem er net wat lekkerder uit en kun je bijvoorbeeld de in eerste instantie (te) donkere gebieden op de foto wat lichter maken.

Tot slot

Heb je vragen naar aanleiding van dit artikel dan kun je hieronder een berichtje achterlaten. Veel succes met de bliksem-fotografie en denk vooral om je eigen veiligheid!

Marc Vermeulen